Ο Ναός του Ηφαίστου ( Θησείο )Ο Ναός του Ηφαίστου, Θεού της φωτιάς και της μεταλλουργίας, βρίσκεται σ' ένα λόφο, δυτικά της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών. Χτίστηκε με πεντελικό μάρμαρο την ίδια περίοδο με τον Παρθενώνα κι εξακολουθεί να είναι ένα χαρακτηριστικό μνημείο της Αθήνας. Είναι δωρικού ρυθμού, έχει μήκος περίπου 32 και πλάτος 14 μέτρα, με 6 κίονες στις μικρές και 13 στις μεγάλες πλευρές. Το 400 μ. Χ. μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία του Αγ. Γεωργίου ( ! ) και σαν από θαύμα σώζεται άθικτος μέχρι σήμερα.
Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο κτίριο, είναι η λατρευτική του σχέση με το τμήμα της πόλης όπου από μακρού είχαν συγκεντρωθεί οι μεταλλουργικές δραστηριότητες. Δεν είναι σαφές αν πραγματικά χτίστηκε με υποστήριξη των μεταλλουργών, μονολότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις δωρεών από συντεχνίες και άτομα που τους άρεσε να συνεισφέρουν για τον εξωραϊσμό των Αθηνών και να ωφελούνται από το γόητρο που αποκτούσε η πόλη.
Είναι βέβαιο ότι ολόκληρη η περιοχή, που προηγουμένως δεν είχε καμία σχέση με τη λατρεία, δημιουργήθηκε σαν κήπος, με πρόθεση ίσως να μετατραπεί μια παλιά " βιομηχανική περιοχή " σε χώρο που μπορούσε να τον χαίρεται το κοινό και που οπτικά θα συνδεόταν με την Ακρόπολη και τα λαμπρά μάρμαρά της.
.
Σιδεράς
Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, ο Ήφαιστος ήταν γιός του Δία και της Ήρας και γεννήθηκε στον ολόφωτο Όλυμπο. Από τα μικράτα του ήταν αχαμνός και στραβοπόδης. Η μεγαλόπρεπη Ήρα χόλωσε τρομερά όταν οι Θεές της έδειξαν το σακάτικο. Τ' άρπαξε και το πέταξε από τον Όλυμπο, στην πιο απόμακρη γωνιά της Γης.
Πολύ καιρό πετούσε μέσα στους ανέμους το άμορφο αυτό παιδί, ώσπου, τελικά, έπεσε στα κύματα της απέραντης θάλασσας. Οι Θεές της θάλασσας - η Ευρυνόμη, κόρη του μεγάλου Ωκεανού κι η Θέτις, κόρη του γέρου μάντη της θάλσσας Νηρέα - συμπόνεσαν το μικρό Ήφαιστο και τον πήραν μαζί τους στα τρίσβαθα του ψαρομάλλη Ωκεανού και τον μεγάλωσαν, μέσα σε μια καταγάλανη σπηλιά.
Άντρωσε ο Ήφαιστος και, παρόλο πούταν άσχημος και κουτσοπόδης, είχε μπράτσα γερά, στέρνα φαρδιά και στιβαρά λαιμά. Τι υπέροχος σιδεράς ήταν ο Ήφαιστος ! Πολλά στολίδια όμορφα, από χρυσό κι ασήμι, έφτιαξε για τη Θεά Ευρυνόμη και τη Θεά Θέτιδα, να τις ευχαριστήσει που τον ανάστησαν.
Πολύ καιρό έκρυψε μέσα του βαθιά το άχτι πούχε της μάνας του, της Θεάς Ήρας. Στο τέλος όμως, αποφάσισε να την εκδικηθεί γιατί τον έδιωξε από τον Όλυμπο. Έφτιαξε λοιπόν ένα χρυσό θρόνο, εξαιρετικά ωραίο, και τον έστειλε δώρο στη μάνα του. Τρελλάθηκε από τη χαρά της η γυναίκα του Δία σαν είδε το θαυμάσιο αυτό δώρο. Κι αλήθεια, μονάχα σε μια βασίλισσα των Θεών και των ανθρώπων ταίριαζε να κάθεται σ' ένα τόσο όμορφο θρόνο.
Αλίμονό της όμως ! Τι την περίμενε ! Μόλις έκατσε η Ήρα στο θρόνο, άσπαστες αλυσίδες την περιτύλιξαν και καρφώθηκε εκεί που ήταν. Τρέξαν οι Θεοί να τη βοηθήσουν, του κάκου όμως, κανένας τους δεν μπόρεσε να τη γλυτώσει. Τότε κατάλαβαν οι Θεοί πως μονάχα ο Ήφαιστος πούχε φτιάξει το θρόνο, μπορεί να λευτερώσει τη μάνα του.
.
Ο Ήφαιστος που επιστρέφει στον Όλυμπο κι η αλυσσοδεμένη Ήρα.
Αγγείο του 430 - 420 π.Χ.
Μουσείο Τέχνης Τολέδο, Οχάϊο.
Στείλανε λοιπόν, αμέσως τον Ερμή, τον μηνυτή των Θεών, να φέρει τον σιδερά. Πέταξε αυτός, γοργός σαν ανεμοστρόβιλος, στην άκρη του κόσμου, στ' ακρογιάλια του Ωκεανού. Μονοστιγμής, ροβόλησε πάνω από στεριές και θάλασσες κι έφτασε στη σπηλιά οπούχε τ' εργαστήρι του ο Ήφαιστος. Ο μαντατοφόρος των Θεών παρακάλεσε επίμονα τον Ήφαιστο νάρθει στον υψηλό Όλυμπο να λευτερώσει την Ήρα, μα ο Θεός σιδεράς τούπε σταθερά πως ούτε καν του περνάει από το μυαλό κάτι τέτοιο. Ανώφελα πήγαν τα παρακάλια κι η επιμονή του Ερμή. Μα τον βοήθησε ο Διόνυσος, ο χαρούμενος Θεός του κρασιού.
Ξεκαρδισμένος στα γέλια έφερε στον Ήφαιστο ένα ποτήρι μυρωδάτο κρασί, έπειτα άλλο ένα, κι άλλα πολλά. Μέθυσε ο Ήφαιστος και τώρα, τον είχαν πια στο χέρι τους, δεν είχαν παρά να τον πάρουν και να τον πάνε όπου ήθελαν.
Τότε ο Ερμής, μαζί με τον Διόνυσο τον βάλαν καβάλα σ' ένα μουλάρι και τον πήγαν στον Όλυμπο. Ο Ήφαιστος κουτουλούσε και ταρακουνιόταν πάνω στο μουλάρι. Γύρω του χόρευαν οι χαρούμενες Μαινάδες τυλιγμένες με κισσόκλαδα και κρατώντας στο χέρι τον θύρσο*. Οι Σάτυροι, τύφλα στο μεθύσι, κάνανε κάτι καταπληκτικούς σάλτους. Οι δαυλοί καπνίζανε, τα κλαπατσίμπανα αλαλάζανε και τα γέλια χαλάγανε τον κόσμο.
Μπρός - πίσω πήγαινε ο τρανός Θεός του κρασιού Διόνυσος, με σταφάνι από αμπελόκλαρα στο κεφάλι και στα χέρια ένα θύρσο. Η συνοδεία ήταν όλη στο κέφι. Κάποτε, φτάσανε στον Όλυμπο. Ώσπου να γυρίσεις να δεις, ξέλυσε ο Ήφαιστος τις αλυσίδες που κράταγαν τη μητέρα του δεμένη, γιατί τώρα πια μήτε καν θυμόταν την προσβολή που τούχε κάνει.
* Θύρσος : ραβδί περιτυλιγμένο με φύλλα κισσού ή αμπέλου που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες σαν διονυσιακό έμβλημα..
... 
Θέμα από την Ιλιάδα σε κύλικα του Ε' αιώναΑρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου
Ο Ήφαιστος παραδίνει στη Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, την πανοπλία που ζήτησε για το γιό της.
Από τότε έμεινε στον Όλυμπο ο Ήφαιστος. Εκεί έφτιαξε για τους Θεούς μεγαλόπρεπα χρυσά παλάτια, και για τον εαυτό του, έχτισε ένα παλάτι από μάλαμα, ασήμι και μπρούντζο, όπου ζει με την γυναίκα του, την καλόβουλη Χάρη, τη θεά της χάρης και της ομορφιάς.
Σε τούτο το παλάτι έφτιαξε κι ένα σιδεράδικο, όπου περνάει τον περισσότερο καιρό του. Καταμεσής είναι ένα πελώριο αμόνι και σε μια γωνιά, η εστία μ' αναμένα κάρβουνα και τα φυσερά. Κι είναι θαυμαστά τούτα τα φυσερά γιατί δε χρειάζεται καν να τ' αγγίξεις με το χέρι : κινούνται μοναχά τους μόλις τα προστάξει ο Ήφαιστος. Μια κουβέντα φτάνει να πει κι αρχίζουν να φυσάνε τη φωτιά μέσα στην εστία και να σηκώνουν φλόγα μεγάλη.
Μούσκεμα στον ιδρώτα, μαύρος απ' την καπνιά και τη σκόνη, ο σιδεράς Θεός δουλεύει με βιάση στο σιδεράδικό του. Τι υπέροχα πράγματα έχει φτιάξει ! Κάθε λογής αρματωσιές, μαλαματένια κι ασημένια στολίδια, κύπελα και κροντήρια, τρίποδα που τρέχουν μόνα τους πάνω σε χρυσές ρόδες, σα νάναι ζωντανά.
Άμα τελειώσει τη δουλειά του, κι αφού καθαριστεί από τον ιδρώτα και την καπνιά μέσα σ' αρωματισμένο λουτρό, πάει ο Ήφαιστος, κουτσαίνοντας και τρικλίζοντας πάνω στ' αχαμνά του πόδια, στο παλάτι του πατέρα του Δία, να φάει με τους άλλους Θεούς.
Καλόβουλος και πράος όπως είναι, συχνά καταλαγιάζει τον καυγά που πάει να ξεσπάσει ανάμεσα στο Δία και την Ήρα. Οι Θεοί δεν μπορούν να κρατήσουν τα γέλια τους όταν βλέπουν τον Ήφαιστο να πηγαινοέρχεται κούτσα - κούτσα γύρω στο τραπέζι και να τους κερνάει μυρωμένο νέκταρ ! Το γέλιο τους κάνει να ξεχνούν τις φαγωμάρες τους.
Ο Θεός Ήφαιστος όμως, ξέρει να γίνεται και πολύτρομος. Πολλοί είναι εκείνοι που δοκίμασαν τη δύναμη της φωτιάς του και τα τρομερά χτυπήματα της βαριάς του. Κατάφερε να δαμάσει ακόμα και τα κύματα από τα ορμητικά ποτάμια, τον Ξάνθο και το Σκάμανδρο. Και τι τρομακτικός πούτανε σαν ξολόθρευε με το σφυρί του τους Τιτάνες !
Τρανός είναι ο Θεός της φωτιάς, ο τεχνοξάκουστος, θεϊκός σιδεράς Ήφαιστος. Αυτός χαρίζει ζεστασιά και χαρές, είναι αγαθός και καλόκαρδος, μα ξέρει να τιμωράει και σκληρά.
.
Η δημιουργία της Πανδώρας
Κύλικας του 470 π.Χ.
Βρεττανικό Μουσείο - Λονδίνο
Ανάμεσα στα χειροτεχνήματα του Ηφαίστου ξεχωρίζει η πήλινη γυναίκα, η Πανδώρα, την οποία του παρήγγειλε ο Δίας για να την παντρέψει με τον Επιμηθέα, αδελφό του Τιτάνα Προμηθέα, για να τον εκδικηθεί που έκλεψε την ιερή φωτιά και την έδωσε στους ανθρώπους.
Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Δομή, η προσωπικότητα κι ο μύθος του Ηφαίστου παρουσιάζουν τα τυπικά χαρακτηριστικά των προμηθεϊκών όντων, που εμφανίστηκαν στην θρησκευτική παράδοση ως οδηγοί των ανθρώπων και δημιουργοί πολιτισμών πριν από την εμφάνιση των Θεών.
Όπως όλ' αυτά τα όντα, ο μύθος παρουσίαζε τον Ήφαιστο με σωματικές ατέλειες, για να δείξει ότι ανήκε στη μυθική προ - κοσμική φάση ( Χάος ), συγχρόνως όμως και ως ικανότατο δημιουργό, που με την τέχνη του έφερε την τελειότητα στον κόσμο των Θεών και των ανθρώπων : η ατέλειά του υποδηλώνει ότι ο ίδιος είναι το υποκείμενο κι όχι το αντικείμενο τελειοποίησης.
Εκτός από τις κατοικίες των Θεών, έργα του είναι ο θώρακας του Ηρακλή, η πανοπλία του Αχιλλέα, η τρίαινα του Ποσειδώνα καθώς και το σκήπτρο του Δία, σύμβολο της εξουσίας του. Χάρη στην τέχνη του και με τη βοήθεια όλων εκείνων που την ασκούσαν υπό την προστασία του ( όχι μόνο των χαλκουργών αλλά και των άλλων τεχνιτών ) θεμελιώθηκε και διαδόθηκε ο πολιτισμός στο ανθρώπινο γένος.
Ο μύθος που τον θέλει σύζυγο της Χάριτος, είναι υπαινιγμός που αναφέρεται στην ωραιότητα των προϊόντων της τέχνης του. Ο Ησίοδος από την άλλη τον εμφανίζει σύζυγο της Αγλαϊας, τη μικρότερη από τις τρείς Χάριτες.
Ο Ήφαιστος είχε διάφορες ερωτικές περιπέτειες αλλά, σύμφωνα με τον Όμηρο, σύζυγός του ήταν η ωραιότερη απ' όλες τις Θεές, η Αφροδίτη, η οποία τον απάτησε με τον Άρη μέσα στο ίδιο του το παλάτι. Ο Ήφαιστος τους συνέλαβε επ' αυτοφόρω μ' ένα αόρατο δίχτυ που είχε απλώσει στη συζυγική τους κλίνη και τους γελοιοποίησε, καλώντας όλους τους Θεούς του Ολύμπου να τους δουν.
Οι ερμηνείες για την μορφή του Ηφαίστου ποικίλουν : γι' άλλους είναι η θεοποίηση του κεραυνού του Δία, γι' άλλους η θεοποίηση της φωτιάς που ο Δίας έδωσε στους ανθρώπους.
.
Η Ρωμαϊκή θεότητα της φωτιάς, Vulcanus
Οι Ρωμαίοι ταύτισαν τον Ελληνικό Θεό Ήφαιστο με τον Vulcanus. ( Ανάγλυφο στο Καπιτώλιο της Ρώμης ).
Στο Ρωμαϊκό πάνθεο ο Ήφαιστος ταυτίστηκε με τη Ρωμαϊκή Θεότητα της φωτιάς τον Vulcanus, που λατρευόταν ιδιαίτερα στην Όστια. Στη Ρώμη, γιορτάζονταν προς τιμή του, στις 23 Αυγούστου, τα Volcanalia ( Ηφαίστεια ). Την ημέρα αυτή προσφερόταν στο Θεό ψάρια, που οι εορτάζοντες έριχναν στη φωτιά. Στη θυσία αυτή υποκρύπτεται ίσως ένας συμβολισμός, που στηρίζεται στην αντίθεση ανάμεσα στο νερό ( τα ψάρια που ζουν στο υγρό στοιχείο ) και στη φωτιά ( που ταυτίζεται με τον ίδιο το Θεό ).
Πηγές στοιχείων : Ν. Α. Κουν, Μύθοι και θρύλοι της αρχαίας Ελλάδας, Αργώ 1966, Furio Durando, Αρχαία Ελλάδα , Καρακωτσόγλου 1998, Φωτογραφική κοινότητα, Theoi.com, Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Τ.1, Εκδόσεις Αλέξανδρος 1993, Λεξικό Ελληνικής γλώσσας Πρωϊας, Τ. 1, Εκδόσεις Δημητράκου, Wikipedia , Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τ.6, 1972.
